تاثیر گرد و غبار بر میزان تولید و فعالیت کلنی های زنبورعسل

با توجه به مطلب قبلی سایت با عنوان " كاهش فعالیت زنبورداران خوزستان بر اثر پدیده ریزگردها "بر آن شدیم تا توضیحاتی درباره تاثیر پدیده گرد و غبار بر میزان فعالیت کلنی های زنبور عسل را خدمت شما عرض نماییم . در سالهای اخیر شاهد ورود گرد وغبار از مرزهای غربی کشورهستیم. منشاء گرد وغبار کشورهای عربی مانند عراق، عربستان و سوریه اعلام می شود و غالبا" مناطق شمال غرب، غرب و جنوب غربی کشور را فرا گرفته و به تدریج به سایر مناطق نیز سرایت می کند. در چند سال اخیر ورود گرد و غبار خسارتهای فراوانی را علاوه بر مسائل بهداشتی و سلامتی شهروندان، به بخش کشاورزی و اقتصاد زنبورداری بصورت مستقیم و غیر مستقیم وارد کرده است به طوریکه در اثرآلودگی هوا، میزان تولیدات کلنی های زنبورعسل به میزان قابل توجهی کاهش یافته است. زنبورداران سایر مناطق کشور که معمولا" کندو های خود را در فصل زمستان به نواحی جنوبی کوچ می دهند، آنها نیز از آلودگی هوا و گاه وبیگاه از بارش بارانهای گلی این منطقه بی نصیب نمانده اند.
زنبوران مزرعه رو در روزهایی که هوا غبارآلود است، رفتار چراگری کمتری از خود نشان داده و ترجیح می دهند که از کندو خارج نشوند، زیرا آنها موجوداتی ضعیف بوده و فوق العاده نسبت به شرایط محیطی حساس هستند و کوچکترین تغیرات محیطی در زندگی آنها موثر است. به نظر می رسد پدیده ی گرد و غبار، معظل و آفت تازه ای است که در سالهای اخیر به سایر مشکلات زنبورداری اضافه شده است. نکته حائز اهمیت اینکه، غالبا" ورود توده های گرد و غبار به کشور با آغاز فصل فعالیت کلنی های زنبورعسل و شروع زمان گلدهی گیاهان ( فصل بهار) همزمان می شود.

الف » تاثیرمستقیم :

1- کاهش تولید عسل :
زنبوران عسل پس از بلوغ و تکامل پرواز به چهار گروه کاری تقسیم می شوند 1- زنبوران شهد آور 2- زنبوران گرده جمع کن 3- زنبورهایی که بره موم جمع می کنند 4- زنبورانی که آب به داخل کندو حمل می کنند. در روزهایی که درصد ذرات خاک و ریز گردها در هوا بیشتر است، میزان ورود این مواد به داخل کندو، بعلت کاهش پروازهای زنبوران چراگر، به طرز چشمگیری کاهش یافته و از طرف دیگر نیز مصرف انرژی در داخل کندو بالا می رود. دامنه ی زمانی ترشح نکتار توسط گیاهان درهر منطقه محدود و زمان آن نیز کوتاه می باشد، استمرار شرایط نامناسب کلیمایی و جوی باعث کاهش تولید عسل خواهد بود. یعنی منظورم اینست که اگر چنانچه پایداری آلودگی هوا به وسیله گرد وغبار تداوم یابد، طبیعتا" عملکرد کلنی ها خیلی پایین آمده و میزان تولید عسل به طرز معنی داری در کندو ها کاهش می یابد، خصوصا" اینکه آلودگی هوا با با زمان جریان شهد در طبیعت همزمان شود. بارش بارانهای گلی و یا افزایش آلاینده های جوی نظیر ریزگردها، باعث تنش در فیزیولوژی و بیولوژی گیاهان شده و این امر موجب بسته شدن روزنه های تنفسی برگ شده و اختلال در تبخیر و تعریق گیاه باعث کندی فتوسنتز و فرایند تبدیل نشاسته به قند و ترشح نوش از نوشجای گیاهان می شود.

2- کاهش گرده گل :
میزان ورود گرده گل در روزهایی که هوا غبار آلود است، فوق العاده کاهش یافته و احیانا" زنبوردارانی که قصد جمع آوری و برداشت گرده گل بوسیله تله گرده گیر را داشته باشند، اولا" میزان محصول برداشتی آنان به مراتب کمتر خواهد بود و ثانیا" گرده های جمع آوری شده بعلت بارش بارانهای گلی و نشست گرد وغبار بر روی بساک گلها آلوده خواهد بود.

3- کاهش قدرت دید و تشخیص زنبورعسل :
زنبوران گلهای گیاهان را به کمک فرم و شکل گل، عطر و بوی گل، رنگ گل و میزان امواجی نوری که از آنها ساطع می شود تشخیص می دهند. طیف مرئی رنگها برای زنبورعسل 300 – 650 نانو متر و برای انسان 400 – 700 نانو متر می باشد. سلولهای بینایی موجود در چشمان مرکب به رنگ آبی یا سبز و ماوراءبنفش حساس اند. در زمان گرد غبار، زنبورازعلائم کمکی مذکور برای جهت یابی و شناسایی منابع غذایی نمی تواند خوب استفاده کند. وجود بیش از حد ذرات خاک در هوا باعث کاهش قدرت دید و امکان افزایش دریفتینگ(ورود اشتباهی به کندوهای دیگر) و کاهش تشخیص منابع غذایی زنبوران شده و اصولا" آنها پرواز خوبی از خود به نمایش نمی گذارند، بخصوص اینکه اگر پدیده گرد وغبار با وزش باد نیز، همراه باشد که بزرگترین آفت زنبورعسل است.

ب » تاثیر غیرمستقیم :

1- آثار کمبود شهد :
میزان تخم ریزی ملکه رابطه مستقیمی با ورود مقدار شهد و گرده گل به کندو داشته، بطوریکه در نواحی معتدل، منحنی رشد و نمو جمعیت کندو با منحنی رشد و نمو گیاهان که ازاسفند ماه شروع و درخردادماه به نقطه اپتیمم می رسد هماهنگ است. بدیهی است هرعاملی که موجب نوسان و افت منحنی رشد گیاهان شود مستقیما" در میزان تولید و ترشح شهد ثاثیر خواهد گذاشت. ورود مقدار کم شهد به داخل کندو در اثر فعالیت کمتر زنبوران، باعث کاهش تخم ریزی ملکه و پرورش لارو می شود. کاهش جمعیت کندو باعث محصول کم و ضعف کلنی می شود.

2- آثار کمبود گرده :
در زمانی که شکوفه های درختان و گیاهان به گل نشسته، زنبوران اقدام به جمع آوری گرده های گل می کنند. زیرا گرده گل برای پرورش لارو و نوزاد و همچنین ادامه زندگی کلنی زنبورعسل یک امر حیاتی است. یک کلنی زنبورعسل معمولا" بطور متوسط در سال 35 کیلوگرم گرده مصرف می کند. گرده گل باعث افزایش توان زیست کلنی، افزایش میزان تخم ریزی ملکه ، توانایی زمستان گذارانی، افزایش پرورش نوزادان در بهار سال آینده، ترشح ژله رویال و موم، رشد و نمو تخمدانهای ملکه ها، افزایش اسپرم زنبوران نر، تقویت سیستم ایمنی زنبوران، همگی از اثرات مثبت تغذیه ی کلنی از گرده می باشد. لازم به ذکر است که زنبورعسل پروتئین، ویتامینها، مواد معدنی و چربی را از منابع گرده ی گیاهان تامین نموده که کمبود آن به تدریج موجب کاهش جمعیت کلنی، تقلیل راندمان کار و نهایتا" به انهدام کلنی منجر می شود.

3- اخلال در جفت گیری های ملکه :
معمولا" جفتگیری ملکه زنبورعسل در یک روز آرام و هوای آفتابی و شرایط کلیمایی(نور، حرارت، رطوبت، باد) مناسب و درجاهای بخصوصی از فضا که اصطلاحا" بنام "مناطق تجمع نرها" نامیده می شوند صورت می گیرد. بدیهی است که هوای غبار آلود، باعث تغیر شرایط کلیمایی محیط و اخلال در شکل گیری مناطق مذکورشده و نهایتا" پروازهای لقاحی ملکه و زنبوران نر کمتر خواهد بود. خصوصا" اینکه پایداری ذرات گرد وغبار چند روز استمرار داشته باشد. طبیعتا" پرواز لقاحی ملکه و نر هایی که مایل به شرکت در مراسم عروسی ملکه هستند، مستلزم شرایط محیطی ایده آل و مناسب می باشد، با افزایش غلظت گرد وغبار در هوا اولا" باعث می شود که قدرت دید زنبوران فوق العاده کاهش یافته و خطاهای پروازی داشته باشند. ثانیا" دریافت و تشخیص فرمون های ملکه توسط زنبوران نر با مشکل مواجه شده و این احتمال وجود دارد که درصدی از ملکه و زنبوران نر قاعدتا" نتوانند همدیگر را ملاقات کنند. ثالثا" بطور کلی ملکه کلنی با پیش بینی شرایط بد جوی ترجیح می دهند که پرواز عروسی را به روزهای دیگری موکول کنند که در صورت تداوم و پایداری ذرات گرد وغبار ممکن است موفق به جفت گیری نباشند. لازم به ذکر است که ملکه زنبور عسل در طول عمر خود، فقط یک بار تلقیح شده و آن هم حداقل هفته اول زندگی و حداکثر چهار هفته بعد از تولد است و چنانچه به هر دلیلی در این مدت نتواند بارور شود تا آخر عمر باکره و ناکام مانده و تخمهای حاصل از این ملکه، زنبوران نر خواهند بود که بایستی از خیر آن گذشت و اینگونه ملکه به درد کندو و کندودار نمی خورد.

4- مشکلات گرده افشانی :
نقش و وظیفه اصلی زنبورعسل در طبیعت گرده افشانی و باروری گیاهان بوده و درحفظ محیط زیست و توسعه متوازن پایدار رل بسیار اساسی بازی می کند. ارزش افزوده گرده افشانی گیاهان توسط زنبورعسل به مراتب بیشتر از تولیدات آن می باشد. در روزهایی که تراکم و غلظت ریز گردها در هوا، بیشتر می شود بعلت کاهش فعالیت و رفتار چراگری زنبوران مزرعه رو، عمل گرده افشانی و باروری گیاهان کمتر و یا احتمال دارد ناقص صورت گیرد که این امر باعث کاهش میزان تولیدات کشاورزی و خصوصا" باغداران می شود. همانطوری که باراندگی های طولانی در زمان گلدهی گیاهان درصد تلقیح و باروری آنها را کمتر می کند.
بنظر می رسد که پدیده گرد وغبار از جمله ی آفات جدیدی است که می تواند صنعت زنبورداری را با چالش بزرگی مواجه کند و متاسفانه هر ساله دامنه و ابعاد آن نیز بیشتر و بزرگتر می شود. پس بنابرین ضروری است که مراجع ذیربط و کارشناسان امر خصوصا" سازمان حفاظت محیط زیست به همراه دستگاه امورخارجه، اقدامات و تمهیدات و تحقیقات لازم را در خصوص جلوگیری و کاهش اثرات این پدیده ی مخرب، با همکاری و هماهنگی کشورهای همسایه غربی انجام دهند، در غیر اینصورت ورود سامانه های گرد وخاک از کشورهای همسایه خسارات مادی و معنوی زیادی را به کشورمان، علاوه بر سلامت و روان شهروندان، در بخش کشاورزی و صنعت زنبورداری وارد خواهد کرد. البته یادمان نرود که آرزو و علاقه ی زنبوران عسل به داشتن آسمان آبی و زمین سبز بیشتر از ما انسانهاست.